Cam thảo đất là một loại thảo dược phổ biến trong y học cổ truyền, được biết đến với nhiều công dụng hữu ích cho sức khỏe. Với đặc tính thanh nhiệt, giải độc, và kháng viêm, cam thảo đất thường được sử dụng để hỗ trợ điều trị các bệnh về đường hô hấp, tiêu hóa và giúp cân bằng cơ thể. Loại cây này không chỉ dễ trồng mà còn mang lại những lợi ích vượt trội, giúp cải thiện sức khỏe một cách tự nhiên và an toàn.
Đặc tính dược liệu của cam thảo đất
Cam thảo đất, còn được gọi với nhiều tên khác như Cam thảo nam, Dã cam thảo, Thổ cam thảo, Dạ kham (Tày), hay Trộm lây (Kho), có tên khoa học là Seoparia dulics L., thuộc họ Hoa mõm chó – Scrophulariaceae. Đây là một loại cây thân thảo mọc đứng, cao từ 30 đến 80 cm. Thân cây mềm, tròn và nhẵn, dần dần hóa gỗ ở gốc, với rễ to hình trụ. Lá cây mọc đơn hoặc mọc đối thành vòng 3 lá, có hình thuôn trứng hoặc hình mác với phần trên của lá có răng cưa, không có lông.
Hoa của cây mọc riêng lẻ ở các nách lá, mỗi nách thường có từ 4 đến 7 hoa nhỏ, nở vào mùa hè. Hoa có màu trắng, không có lông, với nửa trên có răng cưa và nửa dưới nguyên. Quả có hình cầu, bên trong chứa nhiều hạt nhỏ.
Cả thân cây Cam thảo đất đều được sử dụng làm dược liệu, được gọi là Herba Scopariae dulcis. Cây mọc hoang ở các bờ ao, ruộng, và khu đầm lầy ẩm ướt ở vùng nhiệt đới, phổ biến ở các nước như Ấn Độ, Thái Lan, miền Nam Trung Quốc, và cả châu Mỹ. Ở Việt Nam, Cam thảo đất cũng mọc hoang dọc theo các con đường và bờ ruộng.
Dược liệu này có thể được thu hái quanh năm, nhưng thời gian thu hái vào mùa xuân – hè được cho là tốt nhất về chất lượng. Sau khi thu hái, cây được rửa sạch, thái nhỏ và có thể dùng tươi hoặc phơi khô, bảo quản dùng dần. Khi bào chế, cần loại bỏ tạp chất, cắt thành đoạn nhỏ và sao khô.
Về thành phần hóa học, toàn thân cây chứa một chất đắng đặc trưng và Alcaloid, cùng với Amellin và Axiit Silicic. Thân cây chứa một chất dầu sền sệt gồm các thành phần như Scopariol, Manitol, Dulciol và Glucose. Rễ cây chứa các hợp chất như Manitol, Hexcoxinol và Bsitosterol. Dược liệu sau khi bào chế cần được bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát để giữ được tác dụng tốt nhất.
Cam thảo đất có tác dụng gì?
Cam thảo đất là một dược liệu quen thuộc trong Đông y với nhiều công dụng quan trọng đối với sức khỏe. Theo các y văn cổ, cây Cam thảo đất có tác dụng nhuận phế, giúp thanh nhiệt, giải độc cơ thể, làm mát gan, và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý liên quan đến rối loạn chuyển hóa và nhiễm trùng.
Cụ thể, Cam thảo đất được sử dụng để kiện tỳ, lợi tiểu, và hạ đường huyết, góp phần ngăn ngừa, cải thiện và hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường. Ngoài ra, dược liệu này còn có tác dụng giải cảm, trị ho, chữa viêm họng, và điều trị các triệu chứng thấp cước khí, rôm sảy ở trẻ em, giúp cơ thể kháng viêm và giảm nhẹ các triệu chứng bệnh ngoài da.
Về cách sử dụng, Cam thảo đất có thể được dùng ở dạng tươi hoặc khô, tùy thuộc vào mục đích điều trị và điều kiện bảo quản. Dược liệu có thể sử dụng độc lập hoặc kết hợp với các loại dược liệu khác để tăng cường hiệu quả điều trị.
Liều lượng sử dụng Cam thảo đất được khuyến cáo như sau: Đối với dược liệu tươi, mỗi ngày nên dùng từ 20 đến 40 gram. Đối với dược liệu đã được phơi hoặc sấy khô, liều dùng nên giảm xuống, khoảng từ 8 đến 12 gram mỗi ngày. Việc tuân thủ liều lượng phù hợp là rất quan trọng để đạt được hiệu quả tối ưu và tránh những tác dụng phụ không mong muốn.
Bài thuốc dân gian được bào chế từ cam thảo đất
Chữa cảm cúm
Để giảm các triệu chứng cảm cúm, bạn có thể dùng 30g cam thảo đất kết hợp với 9g bạc hà và 9g rau diếp cá. Sau khi sơ chế, các nguyên liệu này được sắc thành thuốc và uống. Bài thuốc này có thể kết hợp thêm với các vị thuốc như kinh giới, uất kim, sài hồ để tăng cường hiệu quả.
Điều trị lỵ trực trùng
Sử dụng 30g cam thảo đất, 30g địa liền, 30g lá rau muống và 30g rau má. Các nguyên liệu được sắc thành thuốc và uống trong ngày. Sử dụng liên tục bài thuốc trong một tháng để đạt hiệu quả điều trị.
Điều trị dị ứng, phát ban, ngứa và nổi mề đay
Cam thảo đất được phối hợp với 20g kim ngân hoa, 20g lá mã đề và 20g ké đầu ngựa để sắc thành thuốc uống. Sử dụng mỗi ngày một lần, liên tục trong 2 – 3 tuần để cải thiện tình trạng ngoài da.
Điều trị mụn sưng tấy
Dùng 20g cam thảo đất kết hợp với sài đất và kim ngân hoa. Sau khi rửa sạch các nguyên liệu, đem sắc thành thuốc và uống mỗi ngày một thang để giảm viêm và sưng tấy do mụn.
Điều trị sốt phát ban
Sử dụng 15g cam thảo đất khô, 15g cỏ nhọ nồi, 15g sài đất, 12g cây trắc bá và 20g củ sắn dây. Các nguyên liệu được sắc thành thuốc uống mỗi ngày một thang để giảm các triệu chứng sốt phát ban.
Chữa kiết lỵ
Chuẩn bị 15g cam thảo đất, 15g lá mơ lông và 20g cỏ seo gà. Sắc thành thuốc uống mỗi ngày một thang, uống sau bữa ăn, tránh uống vào buổi tối để không gây mất ngủ.
Điều trị tăng huyết áp và xuất huyết não
Sử dụng 15g cam thảo đất, 10g bạch truật, 15g lá sen, 10g tầm gửi, 10g mạch môn, 10g sinh khương và 12g đỗ trọng. Sắc thành ba nước rồi trộn đều để uống hàng ngày.
Hỗ trợ chứng tiểu không thông
Dùng 12g mã đề, 15g cam thảo đất và 12g râu ngô. Sắc thành thuốc uống hàng ngày để hỗ trợ điều trị viêm tuyến tiền liệt và chứng tiểu không thông.
Chữa viêm họng hạt
Dùng 30g cam thảo đất, 9g bạc hà và 15g diếp cá. Giã nát và lấy nước uống hàng ngày 3 – 4 lần để giảm viêm, giảm đờm và làm sạch họng.
Điều trị ung thư sinh phù thũng
Dùng 50g cam thảo đất khô, 30g xích tiểu đậu, 30g long quỳ và 10g đại táo. Các nguyên liệu được sắc thành thuốc uống hàng ngày, có thể chia thành hai liều uống trong thời gian dài để thấy rõ hiệu quả.
Chữa hen suyễn và ung thư phổi
Dùng 60g cam thảo đất sắc thành thuốc và uống ngày 2 lần để cải thiện tình trạng ho và đau do ung thư phổi. Tuy nhiên, cam thảo đất không thể điều trị dứt điểm ung thư phổi mà chỉ hỗ trợ giảm triệu chứng.
Phòng ngừa biến chứng của bệnh tiểu đường
Sử dụng 10g cam thảo đất kết hợp với 10g diệp hạ châu. Sắc thành thuốc uống hàng ngày để ngăn ngừa các biến chứng như mệt mỏi, chóng mặt và tăng cường sức đề kháng.
Những lưu ý khi sử dụng cam thảo hàng ngày
Cam thảo là một dược liệu có nhiều lợi ích, nhưng việc sử dụng hàng ngày không phải lúc nào cũng an toàn. Một thành phần quan trọng trong cam thảo là glycyrrhizin, một hoạt chất có vị ngọt gấp khoảng 50 lần so với đường saccarozơ. Hàm lượng glycyrrhizin trong cam thảo có thể chiếm từ 6% đến 23%, tùy thuộc vào loại cây và điều kiện trồng trọt.
Nghiên cứu cho thấy, mặc dù glycyrrhizin ít độc khi tiêu thụ qua đường miệng, nhưng nếu dùng liều cao (5g/kg trọng lượng cơ thể), nó có thể gây tử vong ở chuột. Ở liều thấp hơn (60mg/kg/ngày), glycyrrhizin không gây hại đáng kể, nhưng khi liều lượng tăng lên (1g/kg/ngày) và sử dụng kéo dài, nó có thể gây khát nước, tăng huyết áp, giữ muối và nước, và dẫn đến tổn thương gan, thận, tim mạch.
Một số trường hợp đã được ghi nhận về hiện tượng phù nề khi sử dụng cam thảo đất liên tục với liều lượng lớn. Liều dùng khuyến nghị là không vượt quá 50 gram mỗi ngày, và nên sử dụng trong khoảng 3 – 5 ngày, sau đó nghỉ một ngày để đảm bảo an toàn.
Ở người, việc sử dụng cam thảo quá liều hoặc liên tục trong thời gian dài có thể gây ra những vấn đề sức khỏe như:
- Tăng huyết áp
- Giảm nồng độ kali trong máu
- Rối loạn cơ
- Rối loạn nhịp tim
- Các triệu chứng bệnh lý gan trở nên trầm trọng hơn
Những người sau đây cần thận trọng hoặc tránh sử dụng cam thảo
Phụ nữ đang cho con bú: Sử dụng cam thảo có thể ảnh hưởng đến tuyến sữa, làm giảm hoặc mất hoàn toàn lượng sữa mẹ.
Nam giới trong độ tuổi sinh đẻ: Dùng cam thảo liên tục với liều 8g/ngày có thể làm giảm testosterone, gây tình trạng suy giảm sinh lý, suy giảm hệ miễn dịch, và tăng huyết áp.
Người bị bệnh gan, thận: Sử dụng cam thảo có thể làm trầm trọng hơn các triệu chứng như phù nề, tiểu ít ở người mắc bệnh thận hoặc các bệnh lý về gan như xơ gan, viêm gan.
Người bị táo bón mãn tính: Cam thảo có thể làm nặng thêm tình trạng táo bón ở người cao tuổi hoặc người bị bệnh mãn tính.
Người bị ho nhiều, khó thở, viêm phế quản mãn tính: Cam thảo có thể không phù hợp và cần tránh sử dụng trong các trường hợp này.
Người mắc chứng rối loạn huyết áp hoặc tăng huyết áp: Cam thảo có thể gây tăng huyết áp, nên cần tránh sử dụng nếu mắc các vấn đề này.
Người không mắc bệnh về gan, mật: Nếu không có bệnh lý liên quan, cũng không nên sử dụng cam thảo quá thường xuyên, vì nó có thể gây áp lực lên gan và thận.
Sử dụng cam thảo đất đúng cách có thể mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng để đạt được hiệu quả tốt nhất, người dùng cần tuân thủ hướng dẫn sử dụng và tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế khi cần thiết. Với những công dụng đa dạng và dễ dàng tiếp cận, cam thảo đất là một lựa chọn tuyệt vời cho những ai đang tìm kiếm các phương pháp chăm sóc sức khỏe tự nhiên và hiệu quả.
