Cây cối xay là một loại thảo dược quý trong y học cổ truyền, được biết đến với nhiều công dụng hữu ích như hỗ trợ điều trị bệnh thận, gan, và giảm đau nhức xương khớp. Với đặc tính thanh nhiệt, lợi tiểu và kháng viêm, cây cối xay thường được sử dụng trong các bài thuốc dân gian để giúp cơ thể thanh lọc, giải độc và cải thiện sức khỏe một cách tự nhiên và an toàn.
Tổng quan về cây cối xay
Cây cối xay, một loài thực vật nhỏ mọc thành bụi, sống lâu năm, thường có chiều cao từ 1 đến 1,5 mét. Cành cây hình trụ, phủ lông nhỏ mềm, và được bao quanh bởi các lá mọc so le, có cuống dài, hình tim với đầu nhọn, mép khía răng.
Lá cây có hai mặt phủ lông mềm, với mặt dưới có màu trắng xám đặc trưng, nổi bật với gân chính từ 5 đến 7 đường. Cây cối xay còn có hoa màu vàng, mọc đơn lẻ ở kẽ lá với đài hoa có lông ngắn bên ngoài và lông dài bên trong. Quả của cây bao gồm nhiều nang họp lại, tạo hình dáng giống chiếc cối xay, với các nang có lông và mỏ nhọn ở phần lưng.
Phân bố và thu hái cây cối xay
Cây cối xay phổ biến tại các vùng nhiệt đới của châu Á, như Malaysia và Indonesia, cũng như ở nhiều nơi trên đất nước Việt Nam. Cây thường mọc hoang và đôi khi được trồng để làm dược liệu. Mùa thu hoạch thường diễn ra vào mùa hạ, khi cây được thu hái, giũ sạch bụi và cắt thành các đoạn nhỏ theo kích thước quy định, sau đó phơi hoặc sấy khô để bảo quản.
Bộ phận sử dụng và bảo quản
Phần trên mặt đất của cây cối xay, bao gồm thân, cành, lá, hoa, và quả, đều được sử dụng trong y học. Dược liệu sau khi thu hái cần được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh ẩm mốc để đảm bảo chất lượng.
Thành phần hóa học trong cây cối xay
Cây cối xay chứa nhiều thành phần hóa học quý giá như flavonoid, hợp chất phenol, các acid amin và acid hữu cơ. Những flavonoid như gossypin, gossypitin, cyanidin-3-rutinosid đóng vai trò quan trọng trong việc chống oxy hóa và bảo vệ cơ thể. Ngoài ra, cây còn chứa các acid amin như alanin, acid glutamic, arginin, và valin, cùng với các loại đường như glucose, fructose, và galactose. Hạt của cây cối xay cũng chứa khoảng 5% dầu béo, với các acid béo như acid palmitic, acid stearic và một số acid béo khác.
Công dụng của cây cối xay
Theo Y học cổ truyền
Trong Đông y, cây cối xay được biết đến với vị ngọt, tính bình, và thường quy vào các kinh tâm và đởm. Vị thuốc này nổi bật với các tác dụng như giải biểu nhiệt, hoạt huyết và lợi tiểu. Nhờ những công dụng này, cối xay thường được sử dụng để điều trị các chứng cảm mạo phong nhiệt, sốt cao, đau đầu, ù tai, điếc, vàng da, tiểu tiện vàng đỏ, tiểu buốt, phù thũng và các bệnh lý về da như lở ngứa và dị ứng.
Ngoài ra, cối xay còn được dùng để chữa cảm sốt, đau đầu, bí tiểu tiện, phù thũng sau sinh, kiết lỵ, và các bệnh về mắt như mộng thịt, màng mộng. Lá cối xay giã nát có thể đắp ngoài để điều trị mụn nhọt. Thậm chí, lá cối xay phơi khô còn được sắc uống cùng với nhân trần và vọng cách để chữa chứng vàng da hậu sản. Liều lượng khuyến nghị cho mỗi ngày là từ 5 – 10g dược liệu khô hoặc 10 – 40g dược liệu tươi.
Dựa trên những phát hiện về khả năng chống viêm của cây cối xay, Viện Quân y 103 đã sử dụng cây này kết hợp với các thảo dược khác để điều chế chè khớp. Công thức bao gồm lá và thân cây cối xay, trinh nữ, rau muống biển, lá lạc tiên, rễ cỏ xước, lá vòi voi và lá lốt. Chè này đã cho thấy hiệu quả trong việc điều trị viêm khớp, giảm sốt, với thời gian điều trị trung bình khoảng 40,8 ngày.
Theo Y học hiện đại
Trong y học hiện đại, cây cối xay cũng được nghiên cứu rộng rãi và đã chứng minh nhiều lợi ích sức khỏe. Cụ thể:
Điều trị sốt
Các nghiên cứu tại Ấn Độ cho thấy, dịch chiết bằng cồn từ cây cối xay có tác dụng hạ nhiệt hiệu quả trên súc vật thí nghiệm, thông qua tác động lên hệ thần kinh trung ương. Về độc tính cấp, nghiên cứu trên chuột nhắt trắng xác định LD50 của cây cối xay là 1000 mg/kg, cho thấy nó có độ an toàn tương đối cao.
Điều trị phù và viêm
Hoạt chất gossypin trong cây cối xay được chứng minh có khả năng ức chế phù nề bàn chân chuột do carragenin gây ra. Đồng thời, nó cũng giúp ngăn chặn sự thẩm thấu của protein huyết tương qua thành mạch máu.
Trong thời kỳ kháng chiến, tác dụng chống viêm mạnh mẽ của cây cối xay đã được ghi nhận và ứng dụng rộng rãi trong điều trị viêm xương khớp. Trên mô hình thí nghiệm gây viêm ở chuột, cây cối xay cho thấy hiệu quả ức chế phù nề lên tới 84,4% so với nhóm chứng. Bên cạnh đó, hạt của cây cối xay cũng có tác dụng nhuận tràng và tiêu viêm.
Liều dùng và cách dùng
Cây cối xay có thể được sử dụng dưới dạng thuốc sắc với liều lượng từ 8g đến 12g mỗi ngày. Đây là cách phổ biến để tận dụng tối đa những lợi ích của thảo dược này.
Bài thuốc điều trị bệnh từ cây cối xay hiệu quả
Cây Cối xay là một dược liệu quý trong y học cổ truyền, được sử dụng rộng rãi để điều trị nhiều loại bệnh khác nhau.
Trị đau tai, tật điếc
Sử dụng 60g rễ cây Cối xay hoặc 20-30g quả Cối xay, nấu chung với thịt lợn và ăn. Đối với những người bị tật điếc, có thể kết hợp rễ Cối xay với mộc hương và vọng giang nam, mỗi loại 60g, nấu với đuôi lợn để ăn.
Trị phù thũng sau khi sinh
Lá Cối xay 30g kết hợp với Ích mẫu 20g, sắc nước uống giúp giảm tình trạng phù thũng sau sinh.
Trị kiết lỵ và mắt có màng mộng
Sử dụng 30g quả Cối xay và 30g hoa mào gà, sắc nước uống sẽ giúp cải thiện tình trạng kiết lỵ và mắt có màng mộng.
Trị dị ứng và phong mày đay
Toàn cây Cối xay khô 40g, hầm chung với thịt heo nạc vừa đủ, nước hầm uống và ăn thịt sẽ giúp giảm các triệu chứng dị ứng, phong mày đay.
Trị trĩ sang
Sử dụng 200g rễ cây Cối xay, sắc nước thật đặc, uống một chén thuốc (khoảng chén trà nhỏ), phần nước còn lại dùng để xông hậu môn khi còn nóng và rửa khi nước ấm. Nên thực hiện xông rửa 5-6 lần mỗi ngày.
Trị tổn thương do té ngã hoặc thể hư thiếu sức
Rễ Cối xay khô 80g kết hợp với một cái giò heo, thêm 2 lượng rượu ngon, hầm chung và uống nước, ăn giò để phục hồi sức khỏe sau chấn thương.
Trị viêm tai trong mãn tính
Dùng 20-40g rễ Cối xay khô, kết hợp với một chén gạo nếp hoặc thịt heo nạc hoặc đậu hũ, hầm chung và uống nước, ăn phần cái để điều trị viêm tai trong mãn tính.
Trị lợi răng lở loét
Sử dụng 20g rễ Cối xay khô, sắc với đường đỏ vừa đủ và uống. Ngoài ra, có thể dùng rễ Cối xay tươi tẩm giấm một giờ, bọc vải và ngậm trong miệng để điều trị lở loét ở lợi răng.
Trị xích bạch lỵ
Quả Cối xay, cả hạt, sao rồi nghiền thành bột. Mỗi lần uống 4g, ngày uống 3 lần với mật ong trước khi ăn để điều trị xích bạch lỵ.
Trị ung thư thũng độc (nhọt độc sưng đau)
Sử dụng một quả Cối xay (cả hạt) nghiền thành bột, hãm với nước sôi để uống. Ngoài ra, dùng lá Cối xay tươi giã với mật hoặc đường đỏ, đắp lên chỗ đau để giảm sưng và đau do nhọt độc.
Trị viêm amidan (hầu nga)
Dùng 140g rễ Cối xay tươi sắc uống, hoặc kết hợp với cỏ xước và củ rẻ quạt, giã vắt lấy nước uống để điều trị viêm amidan.
Lưu ý khi sử dụng cây Cối xay
Mặc dù cây Cối xay có nhiều công dụng tốt cho sức khỏe, nhưng cần lưu ý những điều sau đây:
Thận trọng với người thận hư: Những người có tình trạng thận hư, tiểu nhiều trong ngày, nước tiểu trong dài không nên sử dụng cây Cối xay.
Không dùng cho người đại tiện phân lỏng: Người bị tiêu chảy hoặc đại tiện phân lỏng nát cũng cần tránh dùng cây Cối xay vì có thể làm tình trạng nặng thêm.
Tránh dùng cho phụ nữ mang thai: Do tác dụng nhuận tràng và lợi tiểu, phụ nữ mang thai nên tránh sử dụng cây Cối xay để đảm bảo an toàn cho thai kỳ.
Mặc dù cây cối xay mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng việc sử dụng cần phải đúng cách để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Người dùng nên tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế trước khi áp dụng cây cối xay trong điều trị các bệnh lý, đặc biệt là khi dùng lâu dài. Với những công dụng đa dạng, cây cối xay là một lựa chọn đáng cân nhắc trong việc chăm sóc sức khỏe bằng các phương pháp tự nhiên.
