Cỏ sữa lá nhỏ là một loại thảo dược được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền với nhiều công dụng chữa bệnh. Đặc biệt, cỏ sữa lá nhỏ nổi bật với khả năng hỗ trợ điều trị các bệnh về tiêu hóa như kiết lỵ, tiêu chảy và các vấn đề liên quan đến đường ruột. Với tính mát và đặc tính kháng khuẩn, loại thảo dược này đã trở thành một phần không thể thiếu trong nhiều bài thuốc dân gian, giúp cải thiện sức khỏe một cách tự nhiên và an toàn.
Mô tả dược liệu cỏ sữa
Tên khoa học và danh pháp quốc tế
Ở Việt Nam, cỏ sữa được chia thành hai loại chính: cỏ sữa lá nhỏ và cỏ sữa lá lớn.
- Cỏ sữa lá nhỏ: Tên khoa học là Euphorbia thymifolia L., thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).
- Cỏ sữa lá lớn: Còn được gọi là cỏ sữa lông hoặc phi dương thảo, với tên khoa học là Euphorbia hirta L., cũng thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).
Cỏ sữa lá nhỏ và cỏ sữa lá lớn
- Cỏ sữa lá nhỏ: Loại cây này có kích thước nhỏ, thân và cành có màu tím đỏ và thường bò sát mặt đất. Lá của cỏ sữa lá nhỏ mọc đối, hình bầu dục hoặc thon dài, với chiều dài lớn nhất khoảng 7 mm và rộng khoảng 4 mm. Mép lá hơi khía tai bèo, cụm hoa mọc ở kẽ lá thành xim đơn, quả nang có đường kính khoảng 1.5 mm và được phủ lông. Hạt của cây có chiều dài khoảng 0.7 mm, nhẵn và có bốn góc. Khi cắt, cây chảy ra một loại nhựa mủ màu trắng.
- Cỏ sữa lá lớn: Đây là một loài cây sống hàng năm hoặc có thể sống dai. Thân cây mọc thẳng, có thể đạt chiều cao từ 30 đến 40 cm, màu đỏ nhạt và được phủ lông màu vàng nhạt. Lá cây có màu xanh lẫn đỏ, hình mác với chiều dài từ 2 đến 3 cm và chiều rộng từ 5 đến 15 mm, mép lá có răng cưa nhỏ và cuống ngắn. Hoa nhỏ, màu trắng pha đỏ nhạt, mọc thành xim đơn. Quả khi chín có màu xanh và sau đó chuyển sang màu nâu, hạt có màu đỏ nhạt và bề mặt xù xì.
Theo nghiên cứu của Đỗ Tất Lợi (2006), loại cỏ sữa lá lớn thường được sử dụng phổ biến hơn so với cỏ sữa lá nhỏ trong dân gian.
Phân bố, thu hái, chế biến
Cỏ sữa mọc hoang khắp nơi ở Việt Nam, đặc biệt là trên các loại đất sỏi, đá, thường thấy ở các kẽ gạch, sân xi măng hoặc dọc đường ray xe lửa. Loài cây này thường được thu hái vào mùa hè. Sau khi thu hái, cây được rửa sạch, sao vàng hoặc phơi khô để sử dụng.
Ngoài Việt Nam, cỏ sữa còn được tìm thấy ở các nước như Ấn Độ, Indonesia, Trung Quốc và Philippines.
Bộ phận sử dụng
Toàn bộ cây cỏ sữa đều có thể sử dụng làm dược liệu, bao gồm thân, rễ và lá.
Các thành phần hóa học trong cây cỏ sữa lá nhỏ
Cỏ sữa lá nhỏ (Euphorbia thymifolia L.) chứa nhiều thành phần hóa học có giá trị, bao gồm caroten, vitamin C, diệp lục a và b, phenol, tannin, cacbohydrat, dẫn xuất axit cinnamic, glycosid, sterol, isomallotinic axit và các chất chống oxy hóa.
Ngoài ra, cây còn chứa nhiều khoáng chất dinh dưỡng thiết yếu như natri (Na), kali (K), phốt pho (P), canxi (Ca), sắt (Fe), lưu huỳnh (S), đồng (Cu), kẽm (Zn), và mangan (Mn). Những khoáng chất này đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ chức năng của các cơ quan trong cơ thể con người.
Tác dụng của cây cỏ sữa lá nhỏ trong y học
Chống vi sinh vật
Cỏ sữa lá nhỏ được biết đến với khả năng kháng khuẩn mạnh mẽ, nhờ vào sự hiện diện của các alkaloid. Các nghiên cứu đã chứng minh rằng chiết xuất từ cây này có thể ngăn chặn sự phát triển của các vi khuẩn như Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Bacillus subtilis, Salmonella typhi, Staphylococcus aureus, và Klebesiella pneumonia. Do đó, chiết xuất từ cỏ sữa lá nhỏ đã được sử dụng trong các loại thuốc kháng khuẩn như fluconazole và ciprofloxacin.
Chống co thắt cơ
Chiết xuất từ cây cỏ sữa lá nhỏ có tác dụng chống co thắt cơ, giúp giảm đau và ngăn ngừa tình trạng co thắt cơ sau khi vận động quá sức.
Cải thiện chức năng sinh sản
Rễ của cây cỏ sữa lá nhỏ được cho là có tác dụng cải thiện tình trạng rối loạn chức năng sinh sản ở phụ nữ, đặc biệt là trong các tình huống căng thẳng. Việc sử dụng cây này có thể giúp điều chỉnh mức độ hormone và ngăn ngừa các rối loạn chức năng sinh sản.
Bảo vệ gan
Cỏ sữa lá nhỏ có khả năng bảo vệ gan nhờ hoạt tính chống oxy hóa của nó. Khi được sử dụng trước khi tiếp xúc với các chất độc hại như cacbon tetraclorua (CCl4), chiết xuất từ cây này đã cho thấy khả năng bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương.
Kiểm soát hen phế quản
Cỏ sữa lá nhỏ có thể giúp thư giãn các cơ trơn trong cơn hen phế quản, từ đó giúp giảm triệu chứng bệnh cho người mắc hen suyễn.
Chống viêm khớp
Chiết xuất từ cây cỏ sữa lá nhỏ cũng được sử dụng trong điều trị viêm khớp dạng thấp, nhờ vào khả năng làm giảm các phản ứng miễn dịch gây viêm.
Ổn định chức năng tiêu hóa: Cây cỏ sữa lá nhỏ có tác dụng giảm các triệu chứng tiêu chảy và kiết lỵ, giúp ổn định chức năng tiêu hóa.
Tác dụng lợi tiểu: Cỏ sữa lá nhỏ có tác dụng lợi tiểu, giúp loại bỏ muối dư thừa và nước từ cơ thể, từ đó hỗ trợ trong việc điều trị huyết áp cao.
Tẩy ký sinh trùng: Chiết xuất từ cây cỏ sữa lá nhỏ có khả năng làm tê liệt và tẩy ký sinh trùng như giun đũa, sán lá và sán dây ra khỏi cơ thể.
Bài thuốc từ cây cỏ sữa: Những ứng dụng chữa bệnh hiệu quả
Cây cỏ sữa, với nhiều đặc tính dược liệu, được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị một số bệnh lý thông thường. Dưới đây là các bài thuốc dân gian sử dụng cây cỏ sữa:
Điều trị hội chứng lỵ thể nhẹ
- Cách 1: Lấy 100 gram cây cỏ sữa lá nhỏ, rửa sạch và cắt nhỏ. Sắc cùng 400 ml nước cho đến khi còn 100 ml. Chia lượng thuốc thành 2 phần và uống trong ngày.
- Cách 2: Sử dụng 100 gram cỏ sữa lá nhỏ và 80 gram rau sam. Rửa sạch, sắc chung với 300 ml nước, để cạn còn 150 ml. Chia thuốc uống 3 lần trong ngày, tiếp tục sử dụng từ 5 – 7 ngày.
- Cách 3: Kết hợp 100 gram cỏ sữa lá nhỏ, 25 gram hạt cau, 100 gram rau sam và 20 gram lá mơ lông. Sắc thuốc và chia thành 3 phần uống trong ngày.
Chữa chứng đại tiện ra máu tươi do nhiệt
Sử dụng 100 gram cỏ sữa kết hợp với 60 gram cỏ nhọ nồi. Rửa sạch và sắc chung với 400 ml nước, đun cạn còn 100 ml. Chia thuốc uống 2 lần trong ngày, duy trì trong 2 – 3 ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.
Thông sữa cho phụ nữ sau sinh
Lấy 100 gram cỏ sữa sắc chung với 40 gram hạt cây gạo. Sử dụng nước này để nấu cháo, ăn mỗi ngày một lần trong khoảng 5 – 7 ngày để tăng lượng sữa.
Chữa mẩn ngứa ngoài da
Lấy một nắm cỏ sữa, rửa sạch và ngâm trong nước muối loãng. Sau đó, giã nát và đắp trực tiếp lên vùng da bị mẩn ngứa. Ngoài ra, có thể nấu nước lá cỏ sữa để ngâm rửa vùng da bị tổn thương.
Chữa mụn nhọt
- Cách 1: Giã nát cây cỏ sữa và đắp lên mụn nhọt. Thay lá đắp sau 2 giờ. Mỗi ngày thực hiện 2 lần cho đến khi mụn nhọt xẹp đi.
- Cách 2: Phơi khô cây cỏ sữa, nghiền thành bột mịn và bảo quản. Mỗi ngày lấy khoảng 2 thìa cà phê bột hòa với nước để tạo thành hỗn hợp sền sệt. Thoa hỗn hợp này lên vùng da bị mụn, sau 20 phút rửa lại bằng nước sạch. Thực hiện đều đặn để đạt hiệu quả tốt nhất.
Điều trị ho hen
Sử dụng 10 gram cỏ sữa lá lớn, kết hợp với 20 gram lá dâu và 3 lá cây bồng bồng. Sắc thuốc và uống chia làm 2 – 3 lần trong ngày.
Trị giun sán
Cỏ sữa có tác dụng hiệu quả trong việc tẩy giun, đặc biệt là giun đũa và giun kim ở trẻ em. Chỉ cần lấy một nắm lá cỏ sữa, giã nát và vắt lấy nước cốt cho trẻ uống.
Chữa viêm lưỡi hoặc nứt môi
Sử dụng mủ cây cỏ sữa lá lớn hoặc lá nhỏ, bôi trực tiếp lên vùng môi bị nứt hoặc viêm lưỡi để giúp vết thương mau lành.
Kích thích mọc tóc
Mủ cỏ sữa có thể được dùng để bôi lên da đầu, giúp kích thích mọc tóc và cải thiện tình trạng tóc thưa, yếu.
Cầm máu
Cỏ sữa cũng có tác dụng cầm máu. Lấy một nắm cây cỏ sữa, giã nát và đắp lên vết thương để cầm máu và thúc đẩy quá trình lành vết thương.
Mặc dù cỏ sữa lá nhỏ mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng việc sử dụng cần được thực hiện đúng cách và theo đúng liều lượng để tránh những tác dụng phụ không mong muốn. Người dùng nên tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế trước khi sử dụng, đặc biệt là khi dùng để điều trị các bệnh lý nghiêm trọng. Với những công dụng đa dạng và hiệu quả, cỏ sữa lá nhỏ là một lựa chọn tuyệt vời cho những ai đang tìm kiếm giải pháp thảo dược tự nhiên cho sức khỏe.
